Terugblik Kunst Café ‘ In het verschiet’ met Emo Verkerk

2 december 2024

Introductie

Emo Verkerk (1955) studeerde filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam (1974-1976) en deed vervolgens een kunstopleiding aan Ateliers 63 (1978-1980). Het oeuvre van Emo Verkerk is veelzijdig en bestaat naast landschappen en ruimtelijke beelden vooral uit portretten. Soms getekend of gebeeldhouwd, meestal geschilderd. Hij werkt op diverse ondergronden en materialen: papier, linnen, karton, blik, hout en ook (gebruiks)voorwerpen dienen als drager. Zijn portretten zijn vaak prominente historische figuren, maar het kunnen ook mensen uit de directe omgeving zijn.Het werk van Verkerk werd o.a. tentoongesteld in het Gemeentemuseum den Haag, Het Fries Museum in Leeuwarden, Marian Goodman Gallery in New York en het Stedelijk Museum in Amsterdam.

Tijdens zijn studie filosofie las hij hij de interviews van Francis Sylvester met Francis Bacon. De beschrijving van Bacon over zijn werkwijze sprak Emo erg aan: “Bacon had het over het landen van een klodder verf op het doek. Ik had daar gelijk een driedimensionaal beeld bij”. Het sprak hem ook aan dat Bacon het drama van het leven wilde uitbeelden.

Zijn eerste serie portretten van Francis Bacon, geïnspireerd door de interviews met de kunstenaar, was het startpunt van zijn carrière als kunstenaar. Hij wil naar de kunstacademie en wordt in 1978 aangenomen bij De Ateliers. Erg veel begeleiding krijgt hij daar niet, vertelt Emo. Het was een beetje aanklooien en aanrommelen. Hij kon (nog) niet goed schilderen en voegde de geslaagde stukjes uit het ene portret samen met die van het andere en bouwde zo collage-achtige portretten.

Tijdens het Kunst Café op 2 december werd Emo geïnterviewd door Juan Carlos Salvia, waarbij we een interessant inkijkje kregen in de visie, de werkwijze én de gedrevenheid van Emo Verkerk.

In het verschiet

Begrippen die tijdens dit interview regelmatig naar voren komen zijn: richtingverandering, terug leren, intentionalisme en actualiteit.

Een mooi voorbeeld dat Emo geeft is, dat hij ontdekte dat het verdwijnpunt in de Renaissance niet alleen diende om de ruimte, maar ook om de tijd te ordenen.

Het verdwijnpunt, de ‘verte’ die wordt gecreëerd, wordt beleefd als het verleden. De heiligen op de voorgrond van de Renaissance-schilderijen, vertegenwoordig in de kerk het nu, ‘de actualiteit’. Het verschiet is een begrip uit de vroege schilderkunst en betekent ‘het achterplan’. De verte werd vroeger niet als toekomst gezien maar als conceptueel verleden, denkt Emo. Nu zien we ‘verte’ als doel, hedendaags gezegd ‘als stip op de horizon’. Dat is dus een hele andere tijdsbeleving en een richtingverandering.

Autodidactische ontwikkeling

Tijdens zijn studie bij de Ateliers krijgt hij weinig begeleiding vertelt Emo. Hij heeft zich het schilderen zelf aangeleerd en noemt dat van wezenlijk belang voor zijn ontwikkeling als kunstenaar. Hij heeft veel geleerd door alles wat hij zélf heeft uitgeprobeerd en hij leert nog elke dag. Hij ‘leert terug’ van zijn eigen werk, zoals hij dat noemt: ‘ik leer niet van me af, maar naar me toe’ en hoop zo meer over mijzelf en het onderwerp te leren.

Portrettist

Hoewel hij naast landschappen ook beelden maakt, is hij toch vooral portrettist. Zijn portretten zijn geen portretten in traditionele zin: het gaat niet om de gelijkenis, maar om zijn impressies. Op de vraag, of zijn portretten objectief zijn of juist zijn persoonlijke visie weergeven antwoordt Emo dat zijn schilderijen een weergave zijn van zijn gemoedstoestand. Hij wil vooral uiting wil geven aan de liefde en bewondering voor de personen die hij schildert.

“Uiteindelijk probeer ik iets te maken dat waarheidsgetrouw is. Daarvoor moet ik altijd wel ontroerd zijn geweest door mijn onderwerp” [1]

Hij geeft aan dat hoe subjectiever hij te werk gaat, hoe objectiever het resultaat is.

Op de vraag of zijn portretten spiegels zijn, antwoordt Emo dat dat best mogelijk is: spiegels zorgen voor een richtingverandering. Een schilderij is een soort gespiegelde spiegel.

“Goede kunst overstijgt altijd de eenduidigheid” [2]

Werkwijze

Emo vertelt dat hij tot 5 minuten voor hij begint niet weet wat hij gaat doen. Hij werkt heel impulsief en geïmproviseerd. Tijdens het werken laat hij heel veel toe en kan er veel gebeuren. Hij werkt niet ergens gericht naar toe. Hij denkt dat “intentionalisme” een goede benaming is voor hoe hij werkt.

Hij maakt soms series, vooral als de persoon (of het onderwerp) hem inspireert. Ik begin niet alleen met een vraag, maar eindig ook met een vraag, zegt Emo. Als ik geïnspireerd ben ga ik nóg eens aan de slag met de persoon/het onderwerp, vanuit een nieuwe vraag of een andere invalshoek.

“Ik weet nooit goed wanneer een portret af is” [3]

Als het beeld voor mij visueel werkt ben ik mentaal bevrijd.

Relatie met publiek

Emo vindt hét publiek niet persé relevant, als er maar één iemand is die het ziet. Je hebt de kijker nodig om je werk af te maken, want het gaat over wat je als kijker beleeft en waarneemt. Het publiek kijkt over je schouder mee en dan is er wel een kritiek punt als die stemmen gaan meepraten: is het goed, is het niet goed? Het is van belang dat je als kunstenaar autonoom blijft. Vroeger zorgde de galeriehouder daarvoor. Die bewaakte de grens tussen kunstwereld en kunstenaar, waardoor de kunstenaar zijn gang kon gaan. Nu proberen ze bedrijfsleven en kunstenaar bij elkaar te brengen. Het is allemaal wel commerciëler geworden.

Kunst en leven

De kunst is alles bepalend in Emo’s leven, vertelt hij. Hij is er dag en nacht mee bezig en is nog steeds niet uitgeschilderd en uitgeleerd. Hij vertelt dat hij zo bezeten is van zijn werk dat hij in het echte leven soms naar aanknopingspunten zoekt om betere portretten te kunnen schilderen. Vroeger ging hij daarin heel ver in, vooral met drank, toen hij besloot een portret van Malcolm Rory te maken. Hij zette het op een zuipen om goed te kunnen doorvoelen wat Malcolm R. had doorgemaakt. Hij kan alleen maar leven als zijn werk en zijn leven in overeenstemming met elkaar zijn.

 Wie na de verhalen van Emo zijn werk beter wil leren kennen, kan het schitterende boek TANQUAM over het werk van deze kunstenaar aanschaffen bij uitgeverij Komma, 34,95 euro

[1] Uit VERF, Hans den Hartog Jager, 2011

[2] Uit VERF

[3] Uit VERF