Nietzsche, Zarathoestra en de Vrouw: Terugblik op Filosofisch Café met Gaila Pander 18 nov ’24 — Tertulia Amersfoort

door Hugo van der Meer

Op 18 november kwam Gaila Pander naar het Rietveldpaviljoen. Gaila is beeldhouwer, auteur en een vooraanstaand spreker op het gebied van de bekende filosoof Friedrich Nietzsche. Ik niet, dus ik ging erheen. Mijn beeld van Nietzsche reikte niet verder dan een beschrijving die ik ooit had gehoord: "de filosoof die vooral gewoon heel hard een knuffel nodig had". Zelf heb ik ook weleens een knuffel nodig, zeker als ik te hard ga nadenken, dus ik voelde al een bepaalde verwantschap met de beste man. Toen ik werd uitgenodigd om de avond bij te wonen om er achteraf een tekst over te schrijven, hoefde ik niet lang na te denken. Ik besloot mijn kans te grijpen om vertrouwd te raken met het gedachtegoed van deze vermeende triesteling – en misschien meteen ook wel een knuffel te scoren.

Bij binnenkomst werd ik hartelijk onthaald met een kopje thee van het huis, vele handdrukken en glimlachen. Ik baande me een weg door een veld van lege klapstoelen en nam plaats dicht bij het podium. Terwijl de zaal zich langzaam vulde, dwarrelden er allerlei vragen door mijn hoofd: Zou ik Nietzsche eindelijk begrijpen na vanavond? Hoeveel zou deze thee normaal kosten? Zouden de actuele thema's rond vrouwelijkheid en gender aan bod komen? Waarom heeft iedereen hier grijs haar? Hoeveel jaar trek ik de gemiddelde leeftijd omlaag? En bovenal: heeft Nietzsche inderdaad zo hard een knuffel nodig? Lees verder voor de antwoorden!

Actualiteit

Voordat Gaila ons vertelde over de levensloop van Friedrich Nietzsche, trok ze een interessante parallel; ze zette zijn uitspraken naast die van de hedendaagse Andrew Tate. Tate is “influencer” en voormalig wereldkampioen zwaargewicht boksen (dit moest ik opzoeken), die tegenwoordig met zijn gewaagde uitspraken veel invloed heeft op jonge mannen. Hij pleit voor een nogal traditioneel beeld van genderrollen. Dat de uitspraken van een notoire vrouwenhater van meer dan honderd jaar geleden en die van Tate één op één naast elkaar gezet kunnen worden, spreekt boekdelen over de actualiteit van dit onderwerp. Wellicht zou het ook een paar alarmbelletjes moeten doen rinkelen over deze Andrew Tate.

Levensloop

We horen over het bewogen leven van Friedrich Nietzsche - hij verliest op vierjarige leeftijd zijn vader, groeit op zonder vaderfiguur, de liefde schiet hem ongelooflijk tekort (want niemand begrijpt hem!), hij verdrinkt zich in het intellectuele, raakt depressief, en schrijft uiteindelijk zijn zelfbenoemde meesterwerk, Also sprach Zarathoestra. Hierin schrijft hij middels grote metaforen en een goede dosis ambiguïteit over de relatie tussen mannen, vrouwen en het leven. Het is moeilijk om dit werk los te zien van zijn persoonlijke strubbelingen, en waarschijnlijk ook niet verstandig. Nietzsche zelf erkent: "Elke filosofie is een biografie en andersom”. Moeten we de inhoud dan nog filosofisch serieus nemen? Dit is wat Gaila ons wel op het hart drukt: zet deze grote denker niet zomaar aan de kant!

In de vier delen van het werk leren we over zijn zich ontwikkelende houding tegenover vrouwen - het uitgangspunt dat de vrouw de basis dient te bieden voor de verwezenlijking van de man verandert gaandeweg richting een meer gelijkwaardige benadering, waarin de vrouw niet meer als moeder hoeft te fungeren en er ruimte ontstaat voor de vrouw als partner.

Nietzsche’s eeuwig onvervulde verlangen naar een vrouw die hem “redt” krijgt hierdoor een andere lading. Hij heeft zichzelf filosofisch boven die afhankelijkheid getild, en niets of niemand staat hem nog in de weg op zijn pad richting Übermensch - zelfs niet een vrouw met zoiets afschuwelijks als “een eigen wil”.

Reflectie

Zelf zie ik veel waarde in wat Nietzsche schrijft. Wat ik meeneem uit deze avond is vooral een waarschuwing. Ik herken mezelf namelijk in zijn neiging het hoofd in te duiken als reactie op emotionele turbulentie. De neiging om pijnlijke gebeurtenissen wanhopig proberen in te passen in het perfecte denkkader in plaats van zichzelf die zachte knuffel te geven die de pijn kan verzachten. Als het gecreëerde denkkader dan ook nog eens de verlangde verbinding in de weg gaat staan, ontstaat er een tragedie. Nietzsche loopt zijn hele leven rond met de pijn dat niemand hem begrijpt, vooral vrouwen niet, en zijn reactie hierop duwt de liefde alleen maar verder van hem vandaan. Er lijkt een omslag plaats te vinden in de Zarathoestra maar ook daarna wil het maar niet lukken in de liefde en blijft Nietzsche bitter naar de vrouw toe. Misschien dat sommige gaten te diep zijn om jezelf uit te tillen zonder de omhelzing van een ander.

Afsluiter

Ik wil graag afsluiten met mijn eigen hypothese. Mijn vermoeden is dat Nietzsche doelbewust teksten heeft geschreven die zó meerduidig en multi-interpretabel zijn, dat hij rustig zijn graf in kon gaan. Glimlachend, in de wetenschap dat er honderd jaar later nog steeds bijeenkomsten zoals die van 18 november georganiseerd zouden worden waarop mensen elkaar ontmoeten in een gedeeld onbegrip over zijn teksten. Zo vecht hij vanuit het graf tegen de eenzaamheid die hij levend nooit heeft kunnen overwinnen.

Zijn teksten zijn zorgvuldig geschreven om precies dat delicate evenwicht te raken: het niveau van ondoorgrondelijkheid is niet zó hoog dat men de verstandige keuze maakt om het naast zich neer te leggen, maar ook niet laag genoeg om mensen in staat te stellen ooit met een oprecht hart te concluderen dat het begrepen is. Een evenwicht dat na meer dan een eeuw nog steeds stabiel blijft wankelen, waardoor mensen zich nog steeds kunnen verenigen in hun gedeelde feilbare menselijkheid. Ik kan dit uit ervaring bevestigen – hoe vaak ik tijdens de "naborrel" wel niet heb gehoord: "Nou, succes ermee hoor! Moeilijke materie, moeilijke materie..." Friedrich Nietzsche, de grote verzoener.