Filosofisch Café met Harm Dane

Op maandag 22 mei was er een Filosofisch Café met socioloog en filosoof Harm Dane. Het thema van de avond was Wat is “Wij”? Het werd een speciale bijeenkomst met zeer interessante discussies en verschillende invalshoeken over het begrip Wij en de plek van het Ik in het Wij.

Na de inleiding van Onno Zijlstra nam Harm Dane het woord en gaf zijn presentatie. In de huidige tijd wordt er in de media veel geschreven en gesproken over het begrip Wij, het is een zeer actueel onderwerp en raakt aan onze zoektocht naar verbinding en identiteit. Sinds de jaren 80 leven we in het Ik-tijdperk met als kenmerken de consumentencultuur, de hang naar privacy, het belang van zelfontplooiing, en het afscheid van de “grote verhalen”. Er is deze eeuw meer en meer kritiek gekomen op dit Ik-tijdperk, er is de behoefte om meer richting een nieuwe Wij-cultuur te gaan.

Harm toont ons verschillende groepsportretten, waaruit blijkt hoeveel verschillende soorten Wij’s er zijn. De Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer onderscheidt 4 typen Wij:

de Aristotelische Wij: je bent deelgenoot van een groter geheel
de Cartesiaanse Wij: je behoort tot een groep redelijke mensen
de Stoicijnse Wij: je behoort tot een groep van gelijkgezinden
de Hedonistische Wij: je bent onderdeel van een groep levensgenieters

Uiteindelijk blijken de eerste twee typen verstikkend te kunnen worden voor het Ik, en de laatste twee typen te weinig samenhang te kunnen bieden voor het Ik.

Harm beschrijft de ontwikkeling van het Wij na WOII tot het heden. Je ziet een ontwikkeling naar de dominantie van het type Hedonistische Wij ontstaan, met name na de jaren 80 tot 2000. De ontwikkeling verandert in de periode Fortuijn, en daarna bij de kabinetten Rutte en de periode Baudet waarbij er meer Cartesiaanse en Stoicijnse elementen ontstaan in het Wij. Het Wij is voortdurend onderwerp van debat.

Het Wij in het postmodernistische tijdperk kent geen gedeelde referenties meer, er is geen duidelijk algemeen belang en er zijn geen ankerpunten meer voor een bepaalde gedeelde identiteit. De Duitse filosoof Baumann heeft het over de “vloeibare samenleving”. De meesten van ons zijn moderne nomaden geworden op zoek naar tijdelijke plekken en contacten waar we ons thuis voelen. In deze samenleving is er een voortdurende politieke strijd om het Wij. Elk Wij is echter als los zand, het is vloeibaar en plooibaar geworden.

Ieder Wij is gebaseerd op een bepaald verhaal. In dit verhaal kent het Ik haar plaats. Het Wij is als dusdanig enerzijds een soort keurslijf voor het Ik, anderzijds biedt het houvast en structuur. De huidige woke-discussie draait om het veranderen van het gangbare verhaal. De woke-aanhangers vinden dat alleen hun identiteit er toe doet in het dominante verhaal in de samenleving. In tijden van crises is het debat over het Wij vaak scherper, er staat meer op het spel. Hoe kunnen we hiermee omgaan als individu? Er zijn zo veel verschillende Wij’s dat we heel flexibel moeten zijn om te gaan met de verschillende rollen die het Ik heeft in al die verschillende Wij’s. Deze tijd vraagt om een nieuw groot verhaal waar veel mensen zich mee kunnen identificeren.

Erik van der Maaten.