Verslag Filosofisch Café Tertulia. Maandag 29 januari, 19.30 KadeCafé

Rob Compaijen, Iris Murdoch over verbeelding.

Rob Compaijen is ethicus en publieksfilosoof en als universitair docent verbonden aan de Protestantse Theologische Universiteit. Hij verzorgde bij ons een bijzonder geanimeerde avond over de Britse filosoof en schrijver Iris Murdoch (1919-1999), en wel over haar visie op verbeelding. Na enige inleidende schermutselingen met ‘de zaal’ over de definitie van verbeelding, stelde Rob vast dat verbeelding een belangrijke rol in het leven heeft omdat wij ons dankzij de verbeeldingskracht kunnen voorstellen hoe de dingen kunnen zijn. Iris Murdoch maakt daar de kanttekening bij dat verbeelding als dagdromen ons ook kan verleiden alledaagse taken en verantwoordelijkheden te veronachtzamen én dat zij ons een verkeerd zelfbeeld kan geven: ‘het dikke meedogenloze ik’.

Geïnspireerd door met name Plato en Simone Weil houdt Murdoch een origineel pleidooi voor de verbeeldingskracht als een vermogen waardoor we, met aandacht en liefde, juist beter afgestemd kunnen raken op de werkelijkheid buiten ons. Murdoch verheldert haar idee van verbeelding door verbeelding te onderscheiden van enerzijds wetenschap, anderzijds fantasie. Wetenschap beperkt zich tot de feitelijkheid. Met onze verbeelding krijgen we zicht op de werkelijkheid, met name ook de andere mens, zoals die is (in onderscheid van hoe het óns uitkomt dat die is). Waar de wetenschap ons een platte werkelijkheid laat zien, biedt de verbeelding gelaagdheid en waarde.

In onderscheid van de verbeelding vertekent de fantasie de werkelijkheid door zelfzucht. De fantasie is egocentrisch, de verbeelding is uit op de werkelijkheid, open en naar buiten

gericht. De verbeelding zien we exemplarisch aan het werk in grote kunst. Die toont ons de werkelijkheid zoals die is. Denk bijvoorbeeld aan Dostojewski, Schuld en boete. Dostojewski laat ons daar rancune zien in haar diepste kern.

Genoeg stof tot denken over verbeelding, kunst, werkelijkheid, ethiek en de ander. Vandaar ook het levendige gesprek dat zich na de pauze ontspon rond die thema’s, aan de hand van tal van door de deelnemers aangedragen concrete voorbeelden.

Een mooie, zinvolle avond.

Onno Zijlstra Filosoof.