Blog # 59
Naar de waarneming (2)
Sta even stil bij dit morele vraagstuk, zegt de moeder van George tegen George die in de passagiersstoel zit. […] Welk morele vraagstuk? zegt George. […] Oké je bent een kunstenaar, zegt haar moeder. O ja? zegt George sinds wanneer? En is dat een moreel vraagstuk? Ha, ha, zegt haar moeder. Doe me nou even een lol. Stel je het voor. Je bent een kunstenaar.
Sta even stil bij dit morele vraagstuk. Stel je het voor. Je bent een kunstenaar.
(Ali Smith, Het een als het ander)
Waarom is het zo’n genoegen, en meer dan dat, de tekeningen van Hans Meerman, meermaals opnieuw te zien? Iedere keer dat ik ze zie zijn ze beter. In deze gewelddadige tijd treffen ze me ook weer anders. Dat zit zo, denk ik.
De tekeningen van Hans Meerman zijn om te beginnen onmiskenbaar aantrekkelijk, iets waar we graag naar kijken. De vertrouwdheid van de voorstelling – langs de IJssel, het Reevediep, de Zwartedijk, maar ook glooiend Vaals en een rustiek Frankrijk, en zelfs de hoogoveninstallatie in Duisburg - draagt zeker bij aan de verleidelijkheid van deze tekeningen.
Hans Meerman,
Langs de IJssel (bij Wilsum), grafietstift op papier, 2018
Maar waarom zou je het doen, zoiets maken of ernaar kijken? Zodat je, als het regent, lekker thuis naar een landschap aan de muur kunt kijken? Of omdat de tekening voor ons iets uitlicht waardoor we de schoonheid van het landschap zien. Dat mogelijk ook een, maar dat is het nog niet.
Meerman zelf schreef bij een eerdere expositie:
Het gaat mij niet om een exacte weergave van de zichtbare werkelijkheid. Ik vertaal met behulp van beeldende middelen datgene wat ik zie en ervaar. Om een aansprekende tekening te maken maak ik gebruik van allerlei formele aspecten, zoals bijvoorbeeld de compositie, het licht-donkercontrast, het perspectief en de uitdrukkingsmogelijkheden van het materiaal, in dit geval grafiet. Deze aspecten zijn eigenlijk belangrijker dat het ‘onderwerp’. De kracht van een tekening wordt mede bepaald door het expressieve handschrift van de tekenaar.
Zeker, maar zijn we er daarmee? Ik wil proberen er een schepje bovenop te doen, voorbij de aantrekkelijkheid van het onderwerp, maar ook voorbij de formele aspecten, het expressieve handschrift van de tekenaar, het grafiet.
Hans Meerman,
Vervallen boerderij, Kamperstraatweg 5, Kamperveen, grafietpotlood op papier, 2020
In Het een als het ander van Ali Smith (zie blog 58) vraagt George aan zijn kunsthistorische moeder: “Wat is nou in godsnaam het nut van kunst?” Ik laat het Georg maar vragen, dan kunt u mij er niet op aan kijken.
De moeder van George heeft op internet de bewering geplaatst: “Door kunst gebeurt er niets, op zo’n manier dat er iets gebeurt.”
Er gebeurt niets. Hans Meerman doet van alles, is sociaal actief, maar dat zijn andere activiteiten dan zijn tekenen. Door zijn tekenen gebeurt er niets, nou ja, op zo’n manier dat er wel degelijk iets gebeurt. Bijvoorbeeld dat we iets weer zien, of hetzelfde anders zien, “het vinden van de juiste blik” (Derk Thijs).
Wij hebben de neiging bij ethiek/moraal aan keuzes en handelingen te denken. Maar het gaat ook om waarneming, aandacht, een houding. Dat je andere mensen, maar ook dieren, levende wezens, zelfs dingen, ziet zoals ze zijn, in plaats van zoals ze in jouw straatje, leven, economie van pas komen. Dat is liefdevol kijken en heeft met een bepaalde belangeloosheid te maken. Goed waarnemen is moreel geladen. Het gaat in de tekeningen van Hans Meerman ook om een moreel geladen houding.
Voor een nadere invulling daarvan moest ik denken aan de pre-socratische filosoof Heraclitus, die, wanneer zijn leerlingen langskomen terwijl hij in de keuken staat te redderen, hen aanspoort om binnen te komen: ‘Kom toch verder, kom toch verder, ook hier zijn goden.’
Het nabije, alledaagse, is zo gewoon dat het makkelijk in het gedrang raakt tussen onze grootse projecten. Dat wordt versterkt doordat we ons dankzij de democratie betrokken voelen bij de grote wereld, het algemeen belang, klimaatdoelen, de geopolitiek. Kunst kan helpen het nabije, kleine omstandigheden, in beeld te houden, met frisse betekenis. Natuurlijk moeten we onze wereld niet klein en simpel willen maken. We moeten onze perspectieven op de werkelijkheid uitbreiden. Maar wie het kleine, alledaagse niet ziet, die ziet het grote ook niet goed.
Die kwaliteit van het werk van Meerman komt niet vanzelf met kijken en techniek: Het werk heeft wat de filosoof Immanuel Kant ‘esprit’ noemt. ‘Esprit’ is wat de ziel inspireert. Onze collega, de architect Hendrik-Jan van der Valk zei op een beoordelingsvergadering op de academie eens: “Daar is het toverstokje overheen gegaan”. Nou dat dus.
Daar kunnen we in onze gewelddadige wereld, met de nieuwe patsers en onze steeds grotere personenauto’s nog wel een portie van gebruiken.
Hans Meerman,
Duisburg-Nord, Landschaftspark, grafietpotlood op papier, 2012
Onno Zijlstra febr. ‘25
