Blog #48 Onno Zijlstra (filosoof/schrijver), Ernst Cassirer over kunst
Ernst Cassirer over kunst
Ik had het twee keer over kunst als symbool. Dé filosoof van het symbool is Ernst Cassirer. Hem heb ik nog niet genoemd, zelfs niet als leermeester van Susanne Langer. Dat komt omdat kunst in zijn ‘filosofie van de symbolische vormen’ niet een prominente rol vervult. Zijn driedelige meesterwerk Philosophie der symbolische Formen (1923-1931) biedt een filosofie over heel de menselijke werkelijkheid. Cassirer reserveert ‘symbool’ niet voor religie of kunst. Wel heeft hij in een van zijn kleinere werken, Essay on Man, een hoofdstuk over kunst dat in feite een aanzet tot een complete esthetica biedt.
Ernst Cassirer (1874-1945) is een joods-Duitse filosoof, geboren in Breslau (nu Zuidwest Polen) en overleden in New York waar hij hoogleraar was aan de Columbia University.
De werkelijkheid is volgens Cassirer onuitputtelijk. De diersoort mens moet zijn weg vinden in een chaotisch geheel van ontelbare mogelijkheden. Dat doet zij door zich een werkelijkheid te creëren van symbolen, om te beginnen door beeld en taal. Cassirer bestrijdt nadrukkelijk het idee dat filosofie en wetenschap proberen een getrouw beeld van een gegeven werkelijkheid te creëren en dat mythe, religie, kunst in vergelijking daarmee alrtijd een beetje gebrekkig blijven. Wetenschap is een van die met behulp van symbolen ordenende en zingevende activiteiten van de mens. Ook onze waarneming kan daar niet buitenom. Ga maar na wat wij zien als we een boom zien.
Onze vrijheid ligt in onze vormgeving van de werkelijkheid. We worden daarin begrensd door de cultuur waarin we zijn opgegroeid. Met name de taal die ons als we klein zijn wordt aangepraat maakt de wereld tot een betekenisvol geheel. Dat wordt vervolgens aangevuld door de symbolen van religie, wetenschap en kunst. Zij constitueren onze werkelijkheid.
Kunst doet dat net zo goed als wetenschap. Maar wel anders. Terwijl wetenschap de werkelijkheid hanteerbaar maakt door haar te vereenvoudigen door abstracties, ‘zwaartekracht’, ‘energie’, ‘informatie’, intensiveert en concentreert kunst haar. Kunst is geen expressie van gevoel of nabootsing van de werkelijkheid, maar een interpretatie van de werkelijkheid, ook onze innerlijke werkelijkheid. En kunst doet dat niet door begrippen maar door intuïties, niet door het denken maar door zintuiglijke betekenisvolle vormen. “De beschrijving van een landschap door een schilder of dichter en die door een geograaf of geoloog hebben nauwelijks iets gemeenschappelijk.”
Derk Thijs, Aeolus (90 x 80 cm), olieverf op doek, 2015
Door kunst gaan wij de werkelijkheid anders zien. Omdat het daarbij voor Cassirer om de alledaagse werkelijkheid gaat, is hij gehecht aan het realisme in de kunst. Het enige probleem van het realisme en het naturalisme was dat zij zichzelf niet goed begrepen. Zij dachten de werkelijkheid weer te geven, terwijl ze haar interpreteerden. Zij miskenden de rol van de verbeelding en het symbolische karakter van de kunst.
Het symbolisme als kunststroming slaat dan weer de plank mis doordat zij via symbolen naar een hogere werkelijkheid wil verwijzen. Kunst kan ons de alledaagse werkelijkheid laten zien in al zijn rijkdom en diversiteit en nuances. En al doende verandert en verrijkt ze onze realiteit. Door schilders en beeldhouwers zijn we werkelijkheid in zijn ontelbare nuances gaan zien. Door de dichters de oneindige mogelijkheden van ons persoonlijk leven.
Door Onno Zijlstra juni 2024
