Blog #20 Onno Zijlstra (filosoof/schrijver) De zin van het bestaan (9)

De zin van het bestaan (9). Authenticiteit.

Kortgeleden was op Canvas een indrukwekkende film van Chloé Zhao uit 2017 te zien, The Rider. Het verhaal is dat van Brady Blackburn die door een val van zijn paard zijn vak, rodeorider, niet meer kan uitoefenen. Dat vak was zijn lust en zijn leven, zijn grote liefde. Nu moet hij zijn leven opnieuw inhoud geven. Dat valt sowieso al niet mee, maar wordt hem nog zwaarder gemaakt omdat zijn omgeving, zijn vrienden en het publiek van de rodeo, hem met stoere praat proberen te verleiden tot een comeback. Maar wat hij zielsgraag wil, kan niet meer. We horen nogal eens zeggen: ‘Kijk vooral naar wat je nog wel kunt.’ De film laatvoelen hoe verschrikkelijk moeilijk dat kan zijn. Aan het eind van de film vindt Brady voldoening in de zorg voor zijn zwakbegaafde zusje Lilly en de omgang met zijn vriend en rodeoheld Lane, die door een vergelijkbaar ongeval nog veel ernstiger gehandicapt is dan Brady.

‘The Rider’

Film uit 2017 van Chloé Zhao

Als kijker zou ik zeggen dat het leven van Brady aan zin gewonnen heeft. Daar zou hij zelf natuurlijk anders over kunnen denken. En zeker zijn rodeo-fans zouden het wel eens niet me eens kunnen zijn. Dat zou dan aanleiding voor een goed gesprek kunnen zijn. 

Individuele beleving is op zich waardevol, maar niet genoeg. Een geval van misplaatste zinbeleving: de mensen in the matrix krijgen van de computers een zin-ervaring mee, terwijl ze in feite alleen voedingsbron zijn voor een vrijheids- en mensheidsvernietigend systeem, zinloos. 

Ik heb in de voorgaande blogs veel nadruk gelegd op de betekenis van objectieve waarden voor het denken over de zin van het bestaan. Die ‘objectiviteit’ maakt ook het gesprek over zin en onzin mogelijk. Maar mijn nadruk op objectiviteit zou de suggestie kunnen wekken dat de zin van het bestaan een nogal onpersoonlijke aangelegenheid is. En dat is dan weer niet mijn bedoeling. Sterker nog, in tegenstelling tot veel makkers in de filosofie hecht ik aan zoiets als ‘authenticiteit’. (Zie bijvoorbeeld de bespreking op bazarov.com door Maarten Doorman, notoir authenticiteitsbasher, van mijn Authentiek. In tijden van massamedia, egocultuur, consumentisme.) En volgens mij is authenticiteit onmogelijk zonder andere waarden.

Het is duidelijk dat het ideaal authentiek te zijn bijna eindeloos is misbruikt en verbasterd. Toch blijf ik erbij dat het niet alleen een mogelijk, maar zelfs een gewenst ideaal is. (Doorman levert zegge en schrijve nul argumenten daartegen, maar gaat liever los tegen ‘Volendam en de Chinezen’ – iets dat volgens mij juist een idee van wat dan wel authentiek is verondersteld.)

Het ideaal van authenticiteit stamt uit de Romantiek. In de fameuze sixties raakt het in zwang bij een breed publiek. Maar gaandeweg ontspoort het in een verheerlijking van het eigen ego. Lekker jezelf zijn, op je eigen gevoel afgaan, op zoek gaan naar jezelf. Het is een ‘minor industry’ geworden. Dat heeft het ideaal, zeker onder filosofen, geen goed gedaan. Maar moet het ideaal dan maar overboord? Ik denk het niet. Mits het andere waarden niet in de schaduw stelt.

Authenticiteit is een waarde die alleen zinvol is te midden van andere waarden. Zij is georiënteerd op andere waarden. Hoe zou ik kunnen proberen aan mezelf trouw te zijn zonder daarin mee te nemen of ik rechtvaardig of trouw of barmhartig of liefdevol wil zijn, of dat ik de waarheid wil nastreven? (Of dat ik een klootzak wil zijn. Ik kan me ook aan negatieve waarden oriënteren, maar dan overrulen in mijn visie andere positieve waarden die nagestreefde authenticiteit.) 

Er zijn vele waarden. Die zijn niet tot elkaar te herleiden. Sterker nog: ze kunnen met elkaar botsen. (Soms is het beter vriendelijk te zijn dan eerlijk. En hoe verhouden zich vrijheid en gelijkheid?) Dat betekent dat er persoonlijke keuzes gemaakt moeten worden. Dat wil niet alleen zeggen dat een individu een keuze maakt, maar ook dat de keuze persoonlijk is in die zin dat zij iets laat zien van de persoon in kwestie. De voormalige rodeorider Brady blijkt iemand te zijn die ook voldoening kan vinden in de zorg voor Lilly en Lane.

Bij de samen-lezen groep van Tertulia lazen we een aantal jaren geleden de Lets-Britse filosoof Isaiah Berlin, Twee opvattingen over vrijheid. (Zie blog 2.) Berlin heeft fundamentele bezwaren tegen wat hij de ‘legpuzzelopvatting’ van het leven noemt. De legpuzzelopvatting gaat ervan uit dat er weliswaar verschillende waarden en idealen zijn, maar dat die uiteindelijk als puzzelstukjes in elkaar passen en een geheel vormen. Alle problemen in het leven kunnen in principe zo worden opgelost dat de oplossing van het ene probleem de oplossing van het andere niet in de weg staat. Alles past in één universeel, harmonisch patroon. Die opvatting klopt volgens Berlin niet. Er zijn vele waarden en die stroken niet per se met elkaar. Ik kan me wel vinden in Berlins standpunt.

Juist omdat het leven geen legpuzzel is, kunnen we kiezen, hebben we vrijheid. Wij moeten compromissen sluiten, met onszelf en anderen. Ik moet keuzes maken, en die keuzes maken me mede tot wie ik ben. Mijn authenticiteit ligt ook niet vast. Die is in ontwikkeling, laat vrijheid. 

We kunnen onze persoonlijke identiteit vergelijken met het onderhoud van een vlot op volle zee. Je kunt niet van het vlot stappen om de hele zaak totaal te vernieuwen. Het herstel gaat bij stukjes en beetjes; we zitten nu eens hier om een stuk hout te vervangen door een plastic krat dat aan is komen drijven, dan weer daar om een stuk wrakhout aan te brengen ter versteviging van de plek waar we zo-even nog zaten. Het vlot drijft, tot nu toe. Wanneer ik aan mezelf twijfel, onderdelen van het vlot weggooi, doe ik dat nog altijd met het oog op mijn integriteit als persoon: ik ben uit op een beter, betrouwbaarder vlot. De kwetsbaarheid van mijn authenticiteit maakt dat ik altijd aan het sleutelen blijf. Het blijft schipperen om een zekere coherentie van de keuzes die je maakt vis à vis een diversiteit aan waarden tot stand te brengen. Ook dat maakt deel uit van een zinvol bestaan.

In The Rider wordt een deel van het vlot van Brady Blackburn weggeslagen. Maar hij laat zich niet kisten en herpakt zichzelf. Hij is niet meer wie hij was, maar hij blijft zichzelf.