Blog #16 Onno Zijlstra (filosoof/schrijver) Dias de los muertos / Allerzielen

Voor ons event Dias de Muertos/Allerzielen vanavond zijn alle voorbereidingen getroffen. Het Mexicaanse bloemen altaar staat (foto is een detail). Zelfs de piano is gestemd. De Pan de muertos y atole liggen in de oven. De muzikanten hebben geoefend. Het kan niet anders dan dat het een mooie avond wordt.  Een avond met filosofische verhalen over het leven vieren. Live muziek van twee culturen.

Dit schreef Anneke Savenije op sociale media in de aanloop naar de avond van Tertulia033 op 31 oktober. En het werd een heel mooie, gedenkwaardige avond, met een altaar voor de doden, met taal, muziek en samenzijn, met viering en reflectie.

 Juan Carlos Salvia vertelde enthousiast over de Mexicaanse gewoonte bij een altaar op de richten ter herdenking van de overledene, met daarop foto’s, bloemen, versiering, maar ook bijvoorbeeld de favoriete gerechten en drank van de dode. Een waar feest waarbij de dode in herinnering wordt geroepen en het leven gevierd wordt. Ad van Dijk, ritueel-begeleider in Hoogland, praatte ons kort bij over de ontwikkeling van Allerzielen in Europa en hedendaagse invullingen en vormgeving van het feest in een snel ontkerkelijkende wereld, zoals bijvoorbeeld in Hoogland.

 Maar de toon werd toch gezet door het uitbundige altaar voor de doden en de muziek: Juan Carlos Salvia, Mexicaan, zong onder begeleiding van de pianist Tico Pierhagen (Colombiaan van origine) prachtige liederen over leven en vergankelijkheid (‘de regen valt nooit terug omhoog’) en Rosita en Nelly van Oosten en Hans Hubregtse gaven een ontroerende vertolking van een gedeelte uit het Stabat Mater van Pergolesi, over de moeder van Jezus, die haar zoon ziet lijden en sterven.

Altaar of ofrenda naar Mexicaans gebruik.

 We deelden het zoetbrood (pan de muertos) en een aantal van de aanwezigen deelde hun omgang met het verdriet over een geliefde overledene of gaven toelichting bij hun aandeel aan het altaar.

 De avond bood informatie over een diversiteit aan rituelen rond Allerzielen, maar toonde tegelijkertijd de verbondenheid die tussen mensen ontstaat wanneer we verdriet delen en van daaruit het leven vieren.

Een kleine honderd jaar geleden schreef Martin Heidegger het misschien wel meest invloedrijke filosofische werk van de twintigste eeuw: Zijn en tijd. Heidegger hamert op de wezenlijke eindigheid van ons bestaan dat een bestaan in de tijd is. Om authentiek mens te zijn moeten we ons daarvan bewust zijn. In dat bewustzijn ontstaat een unieke onherhaalbaarheid waaraan de dood weliswaar een eind maakt, maar die ook in het volle bewustzijn van onze eindigheid is ontstaan.

Een indrukwekkende boodschap zo kort na de massaslachtingen van de Eerste Wereldoorlog. Maar misschien ook wel uitdrukking van een individualisme dat in de twintigste eeuw steeds verder zal uitgroeien, maar ook ontsporen. Het existentialisme waarvan de jonge Heidegger een belangrijke vertegenwoordiger was had de neiging traditie, gewoonte, ritueel met argwaan te bekijken. Zij zouden het individu zomaar kunnen vervreemden van zijn eigenheid en de noodzaak een eigen vormgeving van het bestaan te zoeken.

Dat individualisme lijkt zijn langste tijd te hebben gehad. ‘Verbinding’ is het toverwoord van de laatste jaren. We gaan het zien – hoe gezellig zijn de sociale media eigenlijk? Zeker is dat verbinding en gemeenschap weer onze aandacht hebben en we zien ze ook in tal van vormen gerealiseerd worden. (‘Tertulia’!)

 De 31e was er in elk geval een voorbeeld van. Verbinding zonder terugkeer naar de dorpse bekrompenheid en uitsluiting zoals die bijvoorbeeld aan de kaak gesteld worden in de veelgelezen roman van Eva Menasse, Dunkelblum zwijgt. Een Allerzielen dat leert van Dias de los muertos. Muziek die specifieke geloofsovertuigingen overstijgt.

Een van de vele pseudoniemen van de Deense schrijver Søren Kierkegaard vertelt over een graf met het opschrift ‘De ongelukkigste’. De auteur gaat met zijn lezer na wat voor mens daar zou kunnen liggen – welke vormen van ongeluk zijn er alzo en welke is daarvan het ergst. Wanneer het graf wordt geopend, blijkt het leeg te zijn. ‘De ongelukkigste’ treft het ongeluk bij al zijn ongeluk ook nog eens niet te kunnen sterven.

Foto’s Jolanthe Lalkens